کلنل علینقی وزیری

کلنل علینقی وزیری

کلنل علینقی وزیری (زاده ۱۲۶۵ یا ۱۲۶۶ – درگذشت ۱۸ شهریور ۱۳۵۸) موسیقی‌دان و آموزگار موسیقی و از پیشگامان آهنگ‌سازی برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی بود.

زندگینامه کلنل علینقی وزیری

کلنل علینقی وزیری یکی از فرزندان بی‌بی‌خانم استرآبادی، نویسنده، بنیان‌گذار اولین دبستان دخترانه و یکی از نخستین پیشگامان حقوق زنان ایران بود. از دیگر خواهر و برادران علینقی می‌توان حسنعلی وزیری، مولود وزیری، خدیجه افضل وزیری، علیرضا وزیری را نام برد.

کلنل علینقی وزیری

 

پدرش موسی وزیری افسر قزاقخانه بود. از ۱۴ سالگی با موسیقی آشنا شد. نزد دایی دکترش حسینعلی خان مقدمات نواختن تار را آموخت. برادر کوچکتر او حسنعلی خان در جایی گفته بود که برادرم هر جا که ساز می‌دید نمونه‌ای از آن را برای خود تهیه می‌کرد و به تدریج اتاقش پر از ساز شده بود اما او به ویولن و تار علاقهٔ بیشتری داشت.

در میان افسران دسته موزیک از سلیمان خان ارمنی موزیک نظام درس گرفت و با مطیع الدوله حجازی دوستش -که مشق ویولن می‌کرد- شاگرد کشیشی شدند که معلم مدرسه سن لویی بود و به آنان موسیقی علمی مغرب زمین و ارگ می‌آموخت. وی در تمرین تار آنقدر افراط می‌کرد که به قول همسر اولش شام و ناهار نداشت. خود را در صندوقخانه منزل حبس می‌کرد و در تاریکی ساز می‌زد تا انگشتانش به جای پرده‌ها عادت کنند.

وزیری قبل از آن که به اروپا مسافرت کند بعضی سازها را می‌نواخت و از مقدمات موسیقی نظری و خط موسیقی هم اطلاع داشت. سپس به وسیله صمصام الملک بیات که تمام هزینهٔ اقامت چند ساله اش در اروپا را تقبل نمود، به فرانسه مسافرت کرد و مدت سه سال در آموزشگاه عالی موسیقی به تحصیل علم هماهنگی و آواز مشغول گردید و در خارج از مدرسه هم در رشته‌های مختلف موسیقی مطالعاتی کرد و سپس به آلمان رفت و بیش از یک سال در هنرستان عالی موسیقی برلن (موزیک هوخشوله) در کلاس‌های مختلف حاضر شد.

چون منظور وزیری این بود که به محض بازگشت به ایران آموزشگاهی تأسیس کند و در ایران هم متخصصی وجود نداشت، مجبور شد شخصاً در رشته‌های مختلفی بررسی کند تا در ایران در تدریس قسمت‌های مختلف دچار مشکل نشود.

پس از ورود به ایران مدرسه موسیقی را در اسفند ۱۳۰۲ تأسیس کرد (در واقع این عنوان یک آموزشگاه موسیقی بود و با هنرستان موسیقی یا مدرسه موسیقی دولتی که در سال ۱۲۹۷ تأسیس و علینقی وزیری دو بار مدیر آن شد اشتباه نشود) او در سال ۱۳۰۳ کلوپ موزیکال را تأسیس کرد که در این کلوپ هفته‌ای یکبار با شاگردان خود کنسرت می‌داد.

وی در سال ۱۳۰۴ اقدام به برگزاری سلسله کنسرت‌ها و سخنرانی‌هایی در زمینه هنر و زیباشناسی موسیقی کرد. مجموعهٔ این سخنرانی‌ها توسط سعید نفیسی جمع‌آوری و چاپ شد. همچنین بخشی از نامه نگاری‌های کلنل با شاگردانش توسط جواد مهدویان پژوهشگر جوان در کتاب نخستین فرهنگستان ایران به چاپ رسید.

وزیری پیشنهاد گنجاندن آموزش سرود در برنامه‌های درسی آموزشگاه‌ها را ارئه نمود که این پیشنهاد در آموزشگاه‌های نظامی عملی شد و قریب دو سال هنرآموزانی از طرف آموزشگاه وزیری سرودهای ملی و نظامی را در مدارس مذکور تدریس می‌کردند.

ریاست مدرسه موزیک در سال ۱۳۰۷ به او محول شد. عنوان این مدرسه به مدرسه موسیقی دولتی تبدیل شد و دوره آن ۵ سال بود. در سال ۱۳۱۲، ۵ نفر از این آموزشگاه فارغ‌التحصیل شدند. در سال مدرسه موسیقی دولتی وسعت یافت و نام آن به مدرسه عالی موسیقی و سپس هنرستان موسیقی تبدیل گردید و شامل دو دوره متوسطه و عالی شد. از ابتدای مهر ۱۳۱۳ در اثر جدیت در امر آموزش موسیقی توانست تدریس سرود را در برنامه درسی آموزش و پرورش دوره دبستان بگنجاند.

عقاید کلنل علینقی وزیری در مورد موسیقی ایرانی

دیگر اینکه هنر در بعضی موارد میتواند انتزاعی و تجریدی باشد در این حالت اگر هنرمند در شرایطی مرفه و شادزیست قدر مسلم آثار شادی‌بخش بوجود میآورد و مورد دیگر که می‌تواند هنر روزگار ما را (مخصوصاً در موسیقی) بسوی نوعی تحرک، جنبش و شادی راهنمون شود حمایت موسیقیدان از جانب سازمانهای مؤثر اجتماعی است.

من در زمانیکه بوطن بازگشتم با وجود عدم وسایل کوشش کردم این تحرک و جنبش را در موسیقی احیاء نمایم و مؤید و نمونه آن آثاریست که در سالهای ۱۳۰۴ شمسی و بعد از آن بوجود آوردم مانند: انواع سرودها و مارشها و اپرت‌ها و ترانه‌ها که اشعار آنها از شعرای متقدم و متأخر و معاصر بود مانن سرود « ای وطن »، «سرود خاک ایران»، «مارش ظفر»، « اپرت دائی کچل»، قطعه « من بی‌مایه » و سرود :کشور ما ایران بود پادشهش کوروش و دارا بود و مارش « پیام به سیروس » که شعر آن از ادیب الممالک فراهانی است.

استاد درباره شاگردان برجسته خود گفتند:

از میان تعداد زیادی که موسیقی را نزد من آموختند چندتن هنر موسیقی را حرفه خود قرار دادند و برخی بکارهای دیگر پرداختند از جمله کسانیکه موسیقی را حرفه اصلی قرار ندادند تا آنجا که بخاطر دارم عبارتند از آقایان:

• دکتر محمد حسین ادیب « وزیر اسبق بهداری»
• کاظمی « وزیر اسبق امور خارجه»
• پروفسور منوچهر وارسته « استاد دانشگاه جنگ»
• علی مشیر « معاون اسبق وزارت دارائی»

و شاگردانی که رشته هنر و موسیقی را ادامه دادند و درحال حاضر هریک در حد خود از نام‌آوران این هنر می باشند عبارتند از:

• حسینعلی ملاح
• حشمت سنجری
• عبدالعلی وزیری
• جواد معروفی
• ابوالحسن صبا
• روح الله خالقی
• موسی معروفی
• خادم میثاق
• فروتن راد

آخرین اثر کلنل علینقی وزیری

کلنل وزیری درباره آخرین اثر خویش اظهار داشت: آخرین اثر من در موسیقی (سنفونی نفت) است که در جریان مبارزه ملت ایران علیه بیدادگری بیگانگان نسبت بایران در حدود سال 1328 ساخته شده متأسفانه نت این سنفونی درحال حاضر در اختیار من نیست و نزد دوست وفادار و صمیمیم سلیمان سپانلو بود که از شاگردان من بود و تار نیز خوب مینواخت لیکن این دوست صدیق چند سال قبل درگذشت.

آخرین سمت استاد کلنل وزیری

آخرین سمت من در دانشگاه استاد کرسی زیبا شناسی بود که چند سال پیش با عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران بازنشسته شدم چون متجاوز از هشتاد سال از عمرم میگذرد لیکن با کهولت و کسالت و بیماریهای مختلفی که «لازمه پیری است» بیشتر اوقات را به استماع موسیقی و مطالعه برخی از نشریات خارجی و ایرانی و همچنین خواندن آثار شاعران این روزگار می‌گذرانم من توجه خاصی به شعرهای خوب شاعران جوان معاصر دارم و باید بگویم قسمت اعظم اوقات من صرف خواندن آثار این شاعران می‌شود و از پاره‌ای از آنها خوشم می‌آید، رونویس برمی‌دارم و بهنگام فراغت با حفظ کردن آنها خود را مشغول می‌کنم.

مانند: فریدون مشیری، محمود کیانوش، نصرت رحمانی، مهدی اخوان ثالث، سیمین بهبهانی، نادر نادرپور، بیژن سمندر، سیاوش کسرائی و پرویز خائفی. برای همه این شعرا و هنرمندان که در هر رشته و زمینه هنری کار می کنند آرزوی موفقیت دارم.

آثار مکتوب:
• دستور تار وسه تار (دو جلد چاپ برلن)
• دستور ویولون (۲ ج)
• موسیقی نظری (۳ بخش)
• در عالم موسیقی وصنعت (مجموعه خطابه‌ها)
• تاریخ عمومی هنر و زیباشناسی
• سرودها از پندهای سعدی و مجموعه نوشته‌های پراکنده (به کوشش سید علیرضا میرعلی نقی)
• سرودهای مدارس «از پندهای فردوسی» (۱۳۱۲ تهران)
• عروض نو
• نظری به موسیقی ایرانی و آوازشناسی (۱۳۱۳ تهران)
• نظری مفصل به موسیقی غربی و آکوردشناسی (۱۳۱۳ تهران)
• آرمنی موسیقی ربع‌پرده‌ای («تاریخ تحریر ۱۳۱۴» در دست چاپ)
• دستور جدید کار ۱۳۱۵، تهران
• دستور ویولن برای دوره مقدماتی (جلد اول ۱۳۱۵ تهران)
• دستور ویولن شامل آوازهای ایرانی (جلد دوم ۱۳۱۵ تهران)
• سرودهای مدارس «از پندهای سعدی» (۱۳۱۶ تهران)
• سه پیشاهنگ (۱۳۱۶ تهران)
• خواندنی‌های کودکان در پنج جلد (۱۳۲۶ تهران)
• مرال جنگل (۱۳۲۸ تهران)
• زیباشناسی در هنر و طبیعت (چاپ دانشگاه تهران ۱۳۲۹)
• زیباشناسی تحلیلی اثر پی یر گاستالا (ترجمه وزیری چاپ دانشگاه تهران ۱۳۲۶)
• تاریخ عمومی هنرهای مصور (جلد دوم چاپ دانشگاه تهران ۱۳۴۶)

آثار صوتی:
• صفحات گرامافون شامل:
• تکنوازی‌های تار
• همنوازی‌ها (با ساز/ ارکستر / آواز) از ساخته‌های خود همراه کلام حسین گل گلاب و دیگران.
• بازسازی شده‌ها توسط ارکستر بزرگ رادیو تهران، به رهبری روح‌الله خالقی و جواد معروفی.
• قطعه بندباز

علینقی وزیری سرانجام در بامداد روز یکشنبه هجدهم شهریورماه ۱۳۵۸ در سنین بین ۹۱–۹۲ سالگی در بیمارستان جم تهران درگذشت و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.

به خاطر سابقه کار نظامی خود بیشتر به «کلنل» معروف بود. ایرج میرزا در وصف او در منظومه زهره و منوچهر از زبان زهره گفته‌ است:

من کلنل را کلنل کرده‌ام               پنجهٔ او رهزن دل کرده‌ام
نام مجازیش علی‌النقی‌ست            نام حقیقیش ابوالموسیقی‌ست

آموزشگاه موسیقی در شرق تهرانآموزشگاه موسیقی نارمکآموزشگاه موسیقی

نوای محجوبی را در بیلبورد مشاهده کنید.

  • برگشت به مقالات
ارسال نظر

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.